Tatry - zobacz również

• Informacje Ogólne
• Tatry Polskie
• Tatry Słowackie
• Tatry Zachodnie
• Tatry Wysokie
• Tatry Bielskie
• Ciekawostki
• Schroniska

	Najwyższy szczyt	Gerlach (2655 m n.p.m.)
	Długość	57 km
	Powierzchnia	785 km²
	Jednostka dominująca	Łańcuch Tatrzański, Centralne Karpaty Zachodnie, Karpaty
	Kontynent	Europa
	Państwo	Polska, Słowacja

Najwyższy szczyt - Gerlach (2655 m n.p.m.), Długość - 57 km, Powierzchnia - 785 km², Jednostka dominująca - Łańcuch Tatrzański, Centralne Karpaty Zachodnie, Karpaty, Kontynent - Europa, Państwo - Polska, Słowacja

Tatry (514.5, słow. Tatry, niem. Tatra, węg. Tátra) – najwyższe pasmo w łańcuchu Karpat.

Tatry leżą w Łańcuchu Tatrzańskim, w Centralnych Karpatach Zachodnich.

Powierzchnia Tatr wynosi 785 km², z tego około 175 km² (22,3%) leży w granicach Polski, a ok. 610 km² (77,7%) na terytorium Słowacji.

Długość Tatr, mierzona od południowo-zachodnich podnóży Ostrego Wierchu Kwaczańskiego (1128 m) do wschodnich podnóży Kobylego Wierchu (1109 m), wynosi w linii prostej 57 km, a ściśle wzdłuż grani głównej 80 km. Grań główna Tatr przebiega od Huciańskiej Przełęczy (905 m) na zachodzie do Zdziarskiej Przełęczy (1081 m) na wschodzie.

Tatry są objęte ochroną przez ustanowienie na ich obszarze polskiego Tatrzańskiego Parku Narodowego i słowackiego Tatrzańskiego Parku Narodowego oraz przynależności do Światowej Sieci Rezerwatów Biosfery UNESCO.

Tatry dzieli się na:

• Tatry Zachodnie – najwyższy szczyt: Bystra (2248 m), po polskiej stronie: Starorobociański Wierch (2176 m),
  • niekiedy z Tatr Zachodnich wydzielany jest Masyw Siwego Wierchu (1805 m), położony w całości na terenie Słowacji,
• Tatry Wschodnie:
  • Tatry Wysokie – najwyższy szczyt: Gerlach (2655 m), po polskiej stronie: graniczny, północno-zachodni wierzchołek Rysów (2499 m),
  • Tatry Bielskie – najwyższy szczyt: Hawrań (2152 m).

Granicą pomiędzy Tatrami Zachodnimi a Wschodnimi jest przełęcz Liliowe oraz Dolina Suchej Wody Gąsienicowej (w granicach Polski) i Dolina Cicha Liptowska (po stronie Słowacji). Tatry Bielskie od Wysokich oddziela Przełęcz pod Kopą.

„Tritri” (1086), „Tatry” (1255), w XIII/XIV wieku węg. „Thorholl” (1256), „Thorchal”, „Tarczal”, bądź „Tutur”, „Thurthul” co oznaczać mogło piekło, staroruskie (ukraińskie) „Tołtry, Toutry”, również niem. „Schneegebürg” (Montes nivium). Adam Mickiewicz wymiennie używał nazwy Tatry i Krępak, podobnie jak sto lat wcześniej Spener.

W 1790 r. Baltazar Hacquet zapisał, że Słowianie nazywają te góry Tatari lub Tatri, ponieważ przedtem przebywały tam tatarskie hordy. Według prof. Rozwadowskiego etymologię nazwy Tatry (staropol. Tartry) należy łączyć z francuską (celtycką) nazwą tertre oznaczającą wzgórze. Zgodnie z tym Tatry oznaczałyby pierwotnie wzgórza. Za takim zestawieniem wyrazów „Tertre – to są Tatry” pisał również Norwid. Niektórzy autorzy sugerują również pochodzenie dackie lub trackie. Jeszcze na początku XIX wieku Tatry Wysokie nazywane były Karpakiem (najwyższa góra, okryta śniegiem), z dacko-iliryskiego karpe oznaczającego skałę, w języku staropolskim zachowanych w formie z karp- np. „przemierzał góry ostre i karpętne”, lub s(z)karpa – stromizna górska.

W XIII- i XIV-wiecznych oficjalnych dokumentach węgierskich Karpaty, a raczej Tatry pojawiają się pod nazwą Thorchal bądź Tarczal lub rzadziej jako Schneegebürg, Montes Nivium.

Znaczną częścią grani głównej Tatr biegnie Wielki Europejski Dział Wodny między zlewniami Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Teren na wschód i północ to zlewiska Bałtyku (dorzecze Dunajca i Popradu), pozostały obszar to zlewisko Morza Czarnego (dorzecza Orawy i Wagu).

Wrażenie wypiętrzenia masywu górskiego jest pogłębione przez sąsiedztwo głębokich kotlin. Tatry otaczają: od zachodu i północy – Obniżenie Orawsko-Podhalańskie, od wschodu i południa Obniżenie Liptowsko-Spiskie. Dno dolin znajduje się na wysokości ok. 500–700 m n.p.m. Deniwelacje między okalającymi kotlinami a szczytami Tatr dochodzą do 2 km.

Gerlach – najwyższy szczyt całych Tatr

Rysy – najwyższy szczyt polskich Tatr

W Tatrach znajduje się wiele znanych szczytów. Najbardziej rozpoznawalne to m.in.

• szczyty graniczne:
  • Rysy, Mięguszowieckie Szczyty, Kasprowy Wierch, Świnica, Czerwone Wierchy, Wołowiec
• po stronie polskiej:
  • Giewont, Mnich, Kościelec, Kozi Wierch, Kominiarski Wierch
• po stronie słowackiej:
  • Gerlach, Łomnica, Krywań, Lodowy Szczyt, Sławkowski Szczyt, Hawrań

Spośród kilkuset nazwanych wzniesień, 75 szczytów – określanych niekiedy mianem Korony Tatr – ma minimalną deniwelację względną (wybitność) większą lub równą 100 m.

• Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się całkowicie po słowackiej stronie Gerlach (2654 m n.p.m.), który jest również najwybitniejszym szczytem Karpat.
• Najwyższym szczytem Tatr Polskich są Rysy (wierzchołek północno-zachodni mający 2499 m, przez który biegnie granica Słowacji i Polski).
• Najwyższym szczytem znajdującym się w całości w Polsce jest Kozi Wierch (2291 m).
• Najwybitniejszym szczytem Tatr Polskich jest Kominiarski Wierch (370 m).
• Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra (2248 m).
• Najwyższym polskim szczytem Tatr Zachodnich jest Starorobociański Wierch (2176 m).
• Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich znajdującym się w całości w Polsce jest Giewont (1894 m).

Najwyższe szczyty według kolejności (powyżej 2500 m n.p.m.):

• Gerlach (Gerlachovský štít) 2655 m,
• Pośredni Gerlach (Gerlachovská veža) 2642 m,
• Zadni Gerlach (Zadný Gerlach) 2638 m,
• Łomnica (Lomnický štít) 2634 m,
• Lodowy Szczyt (Ľadový štít) 2627 m,
• Durny Szczyt (Pyšný štít) 2621 m,
• Lawinowy Szczyt (Lavínový štít) 2606 m,
• Lodowa Kopa (Ľadová kopa, Malý Ľadový štít) 2603 m,
• Mały Gerlach (Kotlový štít) 2601 m,
• Gerlachowska Kopa (Gerlachovská kopa, Lavínová veža) 2600 m,
• Mały Durny Szczyt (Malý Pyšný štít) 2590 m,
• Wyżnia Wysoka Gerlachowska (Veľká Litvorová veža) 2581 m,
• Durna Igła (Loktibrada) 2575 m,
• Czubata Turnia (Strapatá veža) 2565 m,
• Poślednia Turnia (Posledná veža) 2560 m,
• Kieżmarski Szczyt (Kežmarský štít) 2556 m,
• Wysoka (Vysoká) 2547 m,
• Niżnia Wysoka Gerlachowska (Malá Litvorová veža) 2547 m,
• Sępia Turnia (Supia veža) 2540 m,
• Kończysta (Končistá) 2538 m,
• Baranie Rogi (Baranie rohy) 2526 m,
• Ponad Kocioł Turnia (Čertova veža) 2525 m,
• Smoczy Szczyt (Dračí štít) 2523 m,
• Wielki Szczyt Wideł (Veľká Vidlová veža) 2522 m,
• Ciężki Szczyt (Ťažký štít) 2520 m,
• Mały Smoczy Szczyt (Malý Dračí štít) 2518 m
• Mały Kieżmarski Szczyt (Malý Kežmarský štít) 2513 m
• Rysy 2503 m

W graniach tatrzańskich znajduje się wiele przełęczy, które odgrywały ważną rolę w ruchu komunikacyjnym i handlowym, a także przez przemytników. Były wykorzystywane podczas II wojny światowej przez kurierów. Najbardziej znane to:

• w głównej grani Tatr (od zachodu) – Starorobociańska Przełęcz, Pyszniańska Przełęcz, Tomanowa Przełęcz, Przełęcz pod Kopą Kondracką (często używana przez kurierów), Goryczkowa Przełęcz Świńska, Goryczkowa Przełęcz nad Zakosy, Sucha Przełęcz (pod Kasprowym Wierchem), Liliowe, Świnicka Przełęcz, Gładka Przełęcz, Czarna Ławka, Wrota Chałubińskiego, Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem, Hińczowa Przełęcz, Żabia Przełęcz oraz Waga, Żelazne Wrota, Polski Grzebień, Rohatka, Lodowa Przełęcz.
• w graniach bocznych m.in.: Bobrowiecka Przełęcz, Buczynowa Przełęcz, Czerwona Przełęcz, Iwaniacka Przełęcz, Kondracka Przełęcz, Zawrat, Kozia Przełęcz, Krzyżne, Szpiglasowa Przełęcz, Czerwona Ławka.

Z grzbietów tatrzańskich opadają liczne doliny. Największe z nich to:

• po stronie polskiej: Dolina Chochołowska, Dolina Kościeliska, Dolina Małej Łąki, Dolina Bystrej, Dolina Suchej Wody Gąsienicowej z Doliną Gąsienicową, Dolina Białki, Dolina Waksmundzka, Dolina Roztoki, Dolina Pięciu Stawów Polskich, Dolina Rybiego Potoku,
• po stronie słowackiej: Dolina Sucha Sielnicka, Dolina Jałowiecka, Dolina Żarska, Dolina Jamnicka, Dolina Raczkowa, Dolina Bystra, Dolina Kamienista, Dolina Cicha Liptowska, Dolina Koprowa, Dolina Mięguszowiecka, Dolina Białej Wody, Dolina Jaworowa, Dolina Kieżmarska, Dolina Zimnej Wody, Dolina Wielicka, Dolina Zuberska.

Jeziora Tatr zwane są tradycyjnie stawami. Nazwa ta przyjęła się też w publikacjach naukowych. W Tatrach występuje blisko 200 różnej wielkości stawów, począwszy od największego, Morskiego Oka (34,93 ha), poprzez porównywalnie duży Wielki Staw Polski, do zupełnie maleńkich, jak Zadni Mnichowy Stawek (0,04 ha). Stawy tatrzańskie z kilkoma wyjątkami (Cichy Staw, Mokra Jama) są pochodzenia polodowcowego. Znaczna większość stawów znajduje się na terenie Tatr Wysokich, w Tatrach Zachodnich ich liczba jest znacznie mniejsza (najbardziej znany w Polsce jest Smreczyński Staw). Na Słowacji największymi jeziorami są Wielki Staw Hińczowy i Szczyrbskie Jezioro (po ok. 20 ha).

Budowa geologiczna

Fałdowanie

Tatry są górami fałdowymi orogenezy alpejskiej, dlatego charakteryzuje je tzw. młoda rzeźba terenu. W epoce późnej kredy (w środkowym i późnym turonie), w ramach fazy subhercyńskiej, serie skalne zostały sfałdowane i przemieszczone ku północy o wiele kilometrów. Wtedy właśnie powstały płaszczowiny tatrzańskie.

W eocenie obszar Tatr, a przynajmniej jego północna część, została przykryta płytkim morzem, w którym powstały zlepieńce, wapienie numulitowe, piaskowce, mułowce i łupki pokrywające północne stoki regli oraz wypełniające Kotlinę Zakopiańską i budujące Pasmo Gubałowskie. Ostatecznie zostały wypiętrzone w późnym miocenie (10–15 mln lat temu)[15].

Masyw zbudowany jest z paleozoicznego trzonu krystalicznego (głównie z późnokarbońskich granitoidów i ze starszych skał metamorficznych), leżących na nim autochtonicznych serii wierchowych oraz nasuniętych z południa serii allochtonicznych: płaszczowin wierchowych – Czerwonych Wierchów i Giewontu oraz płaszczowin reglowych – dolnej – kriżniańskiej, środkowej – choczańskiej oraz górnej – strażowskiej. Płaszczowiny wierchowe zbudowane są ze skał krystalicznych (magmowych i metamorficznych) oraz skał osadowych, natomiast płaszczowiny reglowe wyłącznie ze skał osadowych o różnym wykształceniu.

Zdecydowaną większość Tatr budują skały krystaliczne, skały osadowe są obecne głównie na północnym skraju Tatr, gdyż były one przesunięte z południa i obalone na północ. W polskiej części Tatr, będącej północną częścią tego masywu, skały osadowe zajmują większą powierzchnię niż krystaliczne.

Trzon krystaliczny Tatr - zobacz opis

Granitoidy

W obrębie granitoidów występują żyły pegmatytów i żyły kwarcowe, ważnych ze względu na cenne minerały wydobywane tu od XV wieku.

Skały metamorficzne

Skały metamorficzne występują głównie w Tatrach Zachodnich i są to przede wszystkim gnejsy i migmatyty, o wieku głównej fazy metamorfizmu datowanym na 420 mln lat. Większość skał metamorficznych Tatr była prawdopodobnie pierwotnie fliszem, choć są też obecne amfibolity itp., które pochodzą z metamorfizmu pierwotnych obojętnych skał wulkanicznych typu bazaltów. Podrzędnie spotyka się łupki łyszczykowe oraz mylonity. W seriach metamorficznych występują też wkładki granodiorytów i granitów porfirowych.

Serie osadowe

Autochtoniczne i paraautochtoniczne serie wierchowe

Budowa wewnętrzna płaszczowin

Zarówno płaszczowiny wierchowe, jak i reglowe dzielą się na mniejsze jednostki – płaszczowiny cząstkowe oraz łuski. Są to:

• w płaszczowinie Czerwonych Wierchów:
  • jednostka Organów,
  • jednostka Zdziarów,
  • łuska Świerkul,
• w płaszczowinie Giewontu:
  • nie wydzielono,
• w płaszczowinie reglowej dolnej – kriżniańskiej:
  • płaszczowina cząstkowa Bobrowca,
  • jednostka Suchego Wierchu,
  • jednostka Czarnej Turni,
  • jednostka Małej Świnicy,
  • jednostka Grześkówek,
  • jednostka Spadowca,
  • jednostka Samkowej Czuby,
  • jednostka Krokwi,
  • jednostka Kop Sołtysich-Siodła,
  • jednostka Gęsiej Szyi-Skałek,
  • płaszczowina cząstkowa Hawrania,
  • jednostka Żlebiny,
  • płaszczowina cząstkowa Bujaczego,
• w płaszczowinie reglowej środkowej – choczańskiej:
  • płaszczowina cząstkowa Siwej Wody,
  • łuska Upłazu,
  • łuska Kończystej,
  • łuska Bramy Kantaka,
• w płaszczowinie reglowej górnej – strażowskiej:
  • łuska Furkaski,
  • łuska Korycisk.

Skały płaszczowin tatrzańskich

Skały krystaliczne

• Twardego Upłazu,
• Małołączniaka,
• Goryczkowej,
• Szerokiej Jaworzyńskiej.

Na nich spoczywają serie osadowe.

Osadowe skały płaszczowin tatrzańskich

Osadowe skały przykrywające płaszczowiny

 

 

W górnej kredzie serie skalne zostały sfałdowane i przemieszczone ku północy o wiele kilometrów. Tak powstała płaszczowinowa budowa Tatr. W eocenie część Tatr została przykryta morzem w którym powstały zlepieńce, wapienie numulitowe, piaskowce, mułowce i łupki, pokrywające północne stoki Regli oraz wypełniające Kotlinę Zakopiańską i Pasmo Gubałowskie. Piaskowce, mułowce i łupki leżące na wapieniach numulitowych należą do fliszu podhalańskiego.

Rzeźba i osady czwartorzędowe

Jaskinie - zobacz opis

Do największych jaskiń tatrzańskich należą:

• Cień Księżyca – najdłuższa w całych Tatrach (30 500 m, stan na październik 2012[21]) i najgłębsza (451 m) w Tatrach Wysokich,
• Jaskinia Wielka Śnieżna – najgłębsza (824 m deniwelacji), do stycznia 2010 uważana też za najdłuższą (23 619 m),
• Śnieżna Studnia – druga pod względem głębokości (763 m deniwelacji, 12 200 m długości),
• Jaskinia Wysoka za Siedmioma Progami – do lat 90. uważana za najdłuższą (11 660 m, 435 m deniwelacji),
• Jaskinia Bielska – najczęściej zwiedzana, najdłuższa (3829 m) w Tatrach Bielskich.

Niektóre jaskinie tatrzańskie są udostępnione dla turystów:

• Jaskinia Mroźna,
• Jaskinia Mylna,
• Jaskinia Obłazkowa,
• Jaskinia Raptawicka,
• Smocza Jama,
• Dziura.
  

Świat roślinny - zobacz opis

Duże różnice wysokości bezwzględnej sprawiają, że w Tatrach zaznacza się piętrowy układ świata roślinnego:

• pogórze (do ok. 650 m n.p.m.) – gatunki identyczne jak na niżu.
• regiel dolny (do 1200–1250 m n.p.m.) – pierwotnie lasy złożone z jodły pospolitej i buka zwyczajnego. Obecnie dominuje świerk pospolity.
• regiel górny (do 1500 m n.p.m.) – złożony głównie ze świerka pospolitego (Picea abies). Górna granica regla stanowi jednocześnie górną granicę lasu. Rosną tu karlejące świerki pospolite, wierzba śląska, górska odmiana jarzębiny i sosna limba (Pinus cembra).
• piętro kosodrzewiny (subalpejskie, do 1800 m n.p.m.) – tworzone głównie przez kosodrzewinę (Pinus mugo) z domieszką wierzby śląskiej. Z pierwotnej powierzchni kosówki pozostało jedynie około 50%, resztę wskutek gospodarki pasterskiej zajęły hale. Zwiększyło to zagrożenie lawinowe w górach. Po zaprzestaniu wypasu kosodrzewina z powrotem stopniowo zarasta dawne hale.
• piętro halne (do 2300 m n.p.m.) – obszar porośnięty niską trawiastą roślinnością. Niegdyś były to obszary intensywnie wykorzystywane gospodarczo jako pastwiska. Obecnie kontynuuje się kontrolowany wypas kulturowy na niektórych polanach.
• piętro turniowe (powyżej 2300 m n.p.m.) – rośnie tu jeszcze około 120 gatunków roślin naczyniowych.

Najciekawsza przyrodniczo i najbardziej swoista jest roślinność dwóch ostatnich pięter.

Ponadto występują tu zbiorowiska roślinne azonalne, np. ziołorośla, traworośla, zbiorowiska źródlisk i wyleżysk, zbiorowiska przypotokowe.

Do charakterystycznych elementów flory Tatr należy występowanie tu wielu endemitów i subendemitów, m.in.:

• goździk lśniący (Dianthus nitidus),
• ostróżka tatrzańska (Delphinuim oxysepalum),
• przymiotno węgierskie (Erigeron hungaricus),
• pszonak Wahlenberga (Erysimum wahlenbergii),
• skalnica tatrzańska (Saxifraga perdurans),
• urdzik karpacki (Soldanella carpatica),
• warzucha tatrzańska (Cochlearia tatrae),
• wiechlina tatrzańska (Poa nobilis).

Świat zwierzęcy

Klimat

Temperatura

Wiatr

Wiatr halny poprzedza spadek ciśnienia powietrza odczuwany zwłaszcza przez osoby nadpobudliwe oraz cierpiące na choroby serca i krążenia. Zimne, porywiste wiatry wiejące z kierunków zachodnich nazywane są przez górali orawskimi.

Opady

Najwyższa dobowa suma opadów w polskiej części wynosi 300 mm deszczu. Zanotowana została 30 czerwca 1973 na Hali Gąsienicowej.

Maksymalna zanotowana grubość pokrywy śnieżnej na szczycie wynosi:

• w Polsce – Kasprowy Wierch: 355 cm (kwiecień 1996),
• na Słowacji – Łomnica: 410 cm (25 marca 2009)[25]

Zjawiska optyczne

Dość często występującym zjawiskiem jest halo.

Klimek Bachleda, Kolejka na Kasprowym Wierchu w Tatrach Polskich, dwa lata po uruchomieniu w 1938

Z początków XVII w. pochodzą wzmianki o pierwszych wejściach na szczyty. W 1615 r. najprawdopodobniej na Kieżmarski Szczyt wszedł David Frölich. W 1664 Georg Buchholtz (senior) zdobył Sławkowski Szczyt, a w późniejszym czasie napisał kilka prac o historii i przyrodzie Tatr i Spiszu.

W 1782 roku Austriacy sporządzili pierwszą dokładną (jak na ówczesne czasy) mapę Tatr.

W latach 1792–1794 Tatry badał Baltazar Hacquet, a w roku 1793 Robert Townson, którzy wydali później książki opisujące Tatry.

Za ojca polskiej turystyki tatrzańskiej uważa się Stanisława Staszica. W latach 1803–1805 wędrował po Tatrach, prowadząc badania naukowe. Ich owocem jest wydane w 1815 dzieło O ziemiorodztwie Karpatów. Staszicowi przypisywane jest pierwsze wejście na Kołowy Szczyt. Był też na Krywaniu, Sławkowskim Szczycie, Łomnicy. Tatry badał też Göran Wahlenberg w roku 1813, a w latach 1835–1850 geolog Ludwik Zejszner.

Turystyka obecnie

Kolej linowa Kasprowy Wierch

Obecnie Tatry są bardzo licznie odwiedzane, szczególnie ich polska część – chociaż jest mniejsza niż słowacka, to jednak liczba turystów jest tu znacznie większa. Rocznie polską część Tatr odwiedza około 3 mln osób. Apogeum odwiedzin przypada w sezonie wakacyjnym, kiedy to polską część odwiedza niekiedy ponad 1 milion turystów. Rekord tygodniowy odwiedzin TPN to ponad 200 tys. osób, a dzienny 41 tys. osób.

Zbudowane liczne szlaki turystyki pieszej i nartostrady na obszarze Polski i Słowacji, baza noclegowa, liczne wyciągi narciarskie, a także koleje linowe (na Kasprowy Wierch i Łomnicę oraz linowo-terenowa – na Gubałówkę i Smokowieckie Siodełko) sprzyjają turystyce i sportom zimowym.

Łączna długość szlaków w polskiej części Tatr wynosi 275 km, natomiast w części słowackiej 651 km.

Najliczniej odwiedzanymi miejscami po stronie polskiej są Morskie Oko, Giewont, Kasprowy Wierch oraz Dolina Kościeliska i Dolina Chochołowska.

Najwyższym punktem w Tatrach, na który można się dostać znakowanymi szlakami turystycznymi, są Rysy, natomiast najtrudniejszym znakowanym szlakiem jest Orla Perć.

W całych Tatrach turyści mogą zdobyć 92 szczyty – 27 w Tatrach Wysokich, 64 w Tatrach Zachodnich i 1 w Tatrach Bielskich.

Ratownictwem w polskiej części Tatr zajmuje się Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, które jako jedno z niewielu na świecie nie wymaga posiadania ubezpieczenia górskiego i nie pobiera odpłatności za akcje ratownicze. W słowackiej części akcjami ratowniczymi zajmuje się Górskie Pogotowie Ratunkowe (HZS), jednak wymagane jest posiadanie odpowiedniego ubezpieczenia górskiego, w przypadku jego braku należy się liczyć z obowiązkiem pokrycia kosztów akcji ratowniczej.

Turystyka jest też obecnie najważniejszym źródłem bezpośredniego i pośredniego (schroniska, ratownictwo, gastronomia, komunikacja, koleje terenowe i linowe) oddziaływania człowieka na przyrodę Tatr. Stale rosnąca presja turystyczno-sportowo-rekreacyjna jest uważana za najbardziej destrukcyjną formę antropopresji obok zanieczyszczeń powietrza napływających na teren Tatr znad dużych ośrodków przemysłowych[31]. Presja turystyczno-sportowo-rekreacyjna dotyczy zarówno Tatr w obrębie granic Polski, jak również Tatr słowackich.

W roku 2013 Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody zagroziła słowackiemu TANAP pozbawieniem statusu parku narodowego z powodu dużych inwestycji (głównie w infrastrukturę narciarską) na terenie parku, które bardzo poważnie ingerują w krajobraz i przyrodę.

Od roku 1980 TANAP zamyka szlaki „powyżej schronisk” na czas tatrzańskiej zimy, najpierw był to okres od 1 października do 30 czerwca, a od roku 2004 jest to okres od 1 listopada do 15 czerwca.

W 2012 r. TPN uruchomił system TatryInfo, który jest przewodnikiem i lokalizatorem działającym na telefonach komórkowych poprzez technologie NFC i QR.

W grudniu 2012 w Kuźnicach uruchomiono PIEPS Check Point – punkt kontrolny dla detektorów lawinowych.

Najbardziej znanym ośrodkiem turystycznym w Polsce jest Zakopane, ale rozwiniętą bazą turystyczną dysponują także Kościelisko, Poronin, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska, Białka Tatrzańska, Murzasichle, Małe Ciche, Ząb, Jurgów, Brzegi.

Na Słowacji ruch turystyczny skupia się głównie w osiedlach miasta Wysokie Tatry.

W Tatrach znajduje się 25 schronisk (9 w Polsce i 16 na Słowacji). Najwyżej położonym jest słowackie schronisko pod Rysami, najwyżej położonym polskim schroniskiem jest schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

Obecnie działające obiekty turystyczne w Tatrach:

• schroniska na Słowacji:
  • schronisko pod Rysami,
  • Schronisko Téryego,
  • Schronisko Zbójnickie,
  • schronisko na Solisku,
  • Schronisko Łomnickie,
  • hotel górski „Encián”,
  • hotel górski „Śląski Dom”,
  • schronisko nad Zielonym Stawem,
  • schronisko nad Popradzkim Stawem,
  • Schronisko Majlátha,
  • Schronisko Zamkovskiego,
  • Schronisko pod Szarotką,
  • chata Czerwieniec,
  • Schronisko Żarskie,
  • Schronisko Bilíka,
  • schronisko na Zwierówce,
• inne obiekty na Słowacji:
  • Bufet Rohacki
  • bufet na Smokowieckim Siodełku,
  • Rainerowa Chatka,
  • autokemping „Raczkowa”,
  • Obozowisko taternickie na Polanie pod Wysoką.

• schroniska w Polsce:
  • schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich,
  • schronisko PTTK „Murowaniec”,
  • schronisko PTTK nad Morskim Okiem,
    • stare schronisko nad Morskim Okiem,
  • schronisko PTTK na Hali Kondratowej,
  • hotel górski PTTK Kalatówki,
  • schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej,
  • schronisko PTTK na Hali Ornak,
  • schronisko PTTK w Dolinie Roztoki,
• inne obiekty w Polsce:
  • bufet na Kasprowym Wierchu,
  • bufet na Włosienicy,
  • bufet na Polanie Strążyskiej,
  • obozowisko taternickie na polanie Szałasiska,
  • obozowisko taternickie na polanie Rogoźniczańskiej

Tatry są górami wysokimi, wysokość względna zboczy może wynosić nawet do 1400 m. Dlatego turystyka górska w Tatrach zawsze przynosiła ofiary śmiertelne. Wypadki i akcje ratownicze w Tatrach są opisane w książce Księga wypraw ratunkowych zawierającej oryginalne zapisy Mariusza Zaruskiego i Józefa Oppenheima oraz w książce Wołanie w górach Michała Jagiełły.

Jako najstarszy wypadek w Tatrach (ok. połowy XVII w.) przekazy podają śmierć poszukiwacza skarbów, Adama Kaltsteina, jednak najprawdopodobniej było to zabójstwo. Następną ofiarą był kolejny poszukiwacz skarbów Johann Andreas Papirus, który miał spaść z Czarnego Szczytu. Po północnej, polskiej stronie Tatr kroniki odnotowują najwcześniej juhasa Budza, który spadł z Koziego Wierchu do Dolinki Buczynowej podczas ratowania owcy. W roku 1850 zabił się pięćdziesięcioletni góral Maciej Bachleda, a w 1851 sześcioletnia Katarzyna Dropa.

W Tatrach śmierć poniosło wielu artystów oraz znanych wspinaczy i przewodników górskich, m.in.: Klemens Bachleda, Wincenty Birkenmajer, Milič Blahout, Johann Breuer, Stanisław Bronikowski, Władysław Cywiński, Jan Długosz, Ruth Hale, Jadwiga Honowska, Bernard Jamnický, Karl Jenne, Belo Kapolka, Mieczysław Karłowicz, František Kele, Zbigniew Korosadowicz, Ludwig Koziczinski, Zofia Krókowska, Kazimierz Kupczyk, Jerzy Leporowski, Lida Skotnicówna, Marzena Skotnicówna, Wiesław Stanisławski, Józef Szaniawski, Mieczysław Szczuka, Mieczysław Świerz, Vladimír Tatarka, Václav Zachoval. Wielu z nich jest upamiętnionych na Tatrzańskim Cmentarzu Symbolicznym pod Osterwą, a także przy Sanktuarium Maryjnym na Wiktorówkach i pochowanych na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku oraz na Nowym Cmentarzu w Zakopanem.

W Tatrach miało miejsca kilka tajemniczych i nigdy nie wyjaśnionych wypadków śmiertelnych oraz wiele zaginięć. Jednym z bardzo zagadkowych przypadków jest tragedia Kaszniców nad Żabim Stawem Jaworowym.

Najtragiczniejszy wypadek w polskich Tatrach zdarzył się 28 stycznia 2003 r., kiedy to w lawinie zginęło 8 turystów udających się na Rysy.

W Tatrach miało też miejsce wiele samobójstw. Najwięcej takich przypadków odnotowano na Giewoncie.

Do końca I Rzeczypospolitej granica między Polską a Królestwem Węgier w Tatrach nie była ściśle wyznaczona. Przez Tatry biegł pas ziemi niczyjej. 20 listopada 1770 r. pod pozorem ochrony przed epidemią dżumy, która wybuchła na Podolu, wojska austriackie wkroczyły na teren Polski i utworzyły kordon sanitarny, zagarniając Sądecczyznę, Spisz i Podhale. 2 lata później miał miejsce I rozbiór Polski i ziemie te przyłączono do Austrii. W 1824 dobra zakopiańskie oraz Dolinę Rybiego Potoku wraz z Morskim Okiem zakupił od władz austriackich Węgier Emanuel Homolacs. W 1867 powstały Austro-Węgry i Tatry stały się umowną granicą pomiędzy dwoma państwami monarchii, jednak sama granica nadal nie została dokładnie wyznaczona. W 1889 hrabia Władysław Zamoyski nabył na licytacji dobra zakopiańskie (Zakopane oraz część Tatr wraz z Morskim Okiem). W związku z licznymi sporami o przynależność ziem pod koniec XIX wieku podjęto próby delimitacji granicy. Nie przyniosły one skutku i sprawa w 1897 trafiła do sądu międzynarodowego, który 13 września 1902 r. ustalił dokładny przebieg granicy austriacko-węgierskiej w spornym terenie.

Administracyjnie polska część Tatr znajduje się obecnie na terenie powiatu tatrzańskiego w województwie małopolskim.

GRUPA MEDIA INFORMACYJNE & ADAM NAWARA

Podstawowe informacje o tatrach

Przełęcze

Szlaki Graniowe

Doliny

Polany

Kotły żleby kominy

Stawy

Potoki

Wodospady

Jaskinie i wywierzyska

Fauna i flora

Klimat

Geologia

Najważniejsze szczyty tatr

Szczyty

Najbardziej wymagające szlaki Tatr

Planowanie wyprawy

Ekwipunek

Realizacja wyprawy

Tatry

Zobacz również dział Wspinaczka

Zobacz również dział Alpinizm

Alpy

Kultura góralska

Schroniska górskie w Polsce

Tatry dział GMI

Morskie Oko